Xương sọ có 22 xương, ngoại trừ các xương nhỏ của tai. Ngoại trừ xương hàm dưới mà hình thành nên hàm dưới, các xương của sọ được nối với nhau bởi các đường khớp, thì bất động và hình thành nên hộp sọ (cranium).
Hộp sọ có thể được chia nhỏ thành:
- Một phần vòm trên (vòm sọ [calvaria]), mà che phủ khoang sọ chứa não.
- Một nền mà chứa nền của khoang sọ
- Một phần trước dưới – xương mặt (facial skeleton hay viscerocranium).
Các xương hình thành nên vòm sọ chủ yếu là các cặp xương thái xương và xương đỉnh và các phần của các xương trán, xương bướm và xương chẩm mà không ở dạng cặp xương.
Các xương hình thành nên nền của khoang sọ chủ yếu là các phần của xương bướm, xương thái xương và xương chẩm.
Các xương hình thành nên xương mặt là các cặp xương mũi, xương khẩu cái, xương lệ, xương gò má, xương hàm trên và xương xoăn mũi dưới và xương lá mía không ở dạng cặp.
Xương hàm dưới thì không phải là một phần của hộp sọ cũng không phải là một phần của xương mặt.
Nhìn từ trước
Nhìn từ trước xương sọ bao gồm trán (forehead) ở bên trên, và ở bên dưới, là các ổ mắt, vùng mũi (nasal region), một phần của mặt giữa ổ mắt và hàm trên, hàm trên và hàm dưới (Hình 1).
Xương trán (frontal bone)
Trán bao gồm xương trán (frontal bone), mà cũng hình thành nên phần trên của vành ổ mắt (Hình 1).
Ngay trên vành ổ mắt ở mỗi bên là các cung lông mày (superciliary arches) nhô lên. Các cung này thì nổi bật ở nam hơn ở nữ. Giữa các cung này là một lõm nhỏ (glabella [vùng xương trán mịn giữa hai cung lông mày]).
Nhìn thấy rõ ràng trong phần trong của vành trên của mỗi ổ mắt là lỗ trên ổ mắt (supra-orbital foramen) (khuyết trên ổ mắt [supra-orbital notch]; Bảng 1).
Ở bên trong, xương trán nhô xuống dưới, hình thành nên một phần của vành trong ổ mắt.
Ở bên ngoài, mỏm gò má (zygomatic) của xương trán nhô xuống dưới, hình thành nên vành ngoài trên của ổ mắt. Mỏm này khớp với mỏm trán (frontal process) của xương gò má.
Các xương gò má và xương mũi (zygomatic and nasal bones)
Vành ngoài dưới của ổ mắt, cũng như là phần ngoài của vành dưới ổ mắt được hình thành bởi xương gò má (zygomatic bone [cheekbone]).
Ở bên trên, trong vùng mũi, cặp xương mũi khớp với nhau trên đường giữa và với xương trán ở phía trên. Trung tâm của đường khớp trán-mũi (frontonasal suture) được hình thành bởi sự khớp của các xương mũi và xương trán là điểm mũi (nasion).
Ở bên ngoài, mỗi xương mũi khớp với mỏm trán (frontal process) của mỗi xương gò má.
Ở phía dưới, lỗ hình lê (piriform aperture) là lỗ mở lớn trong vùng mũi và là lỗ mở phía trước của khoang mũi. Nó được giới hạn ở trên bởi xương mũi và ở phía ngoài và phía dưới bởi mỗi xương hàm trên.
Có thể nhìn thấy qua lỗ hình lê là các mào mũi (nasal crests) dính với nhau, hình thành nên phần dưới của vách mũi (nasal septum) xương và cặp xương xoăn mũi dưới (inferior nasal conchae).
Các xương hàm trên (maxillae)
Phần của mặt giữa ổ mắt, răng hàm trên và mỗi hàm trên được hình thành bởi cặp xương hàm trên.
Ở bên trên, mỗi xương hàm trên đóng góp vào các vành dưới và trong của ổ mắt.
Ở bên ngoài, mỏm gò má (zygomatic process) của mỗi xương hàm trên khớp với xương gò má và ở bên trong, mỏm trán của mỗi xương hàm trên khớp với xương trán.
Ở phía dưới, một phần của mỗi xương hàm trên, phía ngoài lỗ mở của khoang mũi, là thân xương hàm trên (body of the maxilla).
Trên mặt trước của thân xương hàm trên, ngay phía dưới vành dưới của ổ mắt, là lỗ dưới ổ mắt (infra-orbital foramen) (Hình 1).
Ở phía dưới, mỗi xương hàm trên kết thúc dưới dạng mỏm xương ổ răng (alveolar process), mà chứa răng và hình thành nên hàm trên.
Xương hàm dưới (mandible)
Xương hàm dưới (mandible) là cấu trúc thấp nhất trong phía trước của xương sọ. Nó chứa thân xương hàm dưới (body of the mandible) ở phía trước và ngành xương hàm dưới (ramus of the mandible) ở phía sau. Các cấu trúc này gặp nhau ở phía sau ở góc xương hàm dưới (angle of the mandible). Tất cả các phần này của xương hàm dưới thì có thể nhìn thấy được, ở một mức độ nào đó, khi nhìn từ phía trước.
Thân của xương hàm dưới được chia tùy ý thành hai phần:
- Phần dưới là nền của xương hàm dưới (base of the mandible)
- Phần trên là phần xương ổ răng của xương hàm dưới (alveolar part của the mandible)
Phần xương ổ răng của xương hàm dưới chứa răng và được tái hấp thu khi răng bị loại bỏ. Nền của xương hàm dưới có một phình đường giữa (mỏm cằm [mental protuberance]) trên mặt trước của nó, nơi mà hai bên của xương hàm dưới gặp nhau. Ngay bên ngoài mỏm cằm, ở cả hai bên, là các ụ hơi nổi bật hơn (các củ cằm [mental tubercles]).
Ở bên ngoài, một lỗ cằm (mental foramen) (Bảng 1) thì có thể nhìn thấy ở giữa bờ trên của phần xương ổ răng của xương hàm dưới và bờ dưới của nền xương hàm dưới. Liên tục qua lỗ này là một gờ (đường chếch [oblique line]) đi từ phía trước của ngành lên trên thân của xương hàm dưới. Đường chếch là một điểm cho sự bám của các cơ mà làm hạ môi dưới.
Nhìn từ ngoài
Nhìn từ ngoài xương sọ bao gồm thành ngoài của hộp sọ, mà bao gồm các phần ngoài của vòm sọ và xương mặt và một nửa xương hàm dưới (Hình 2):
- Các xương hình thành nên phần ngoài của vòm sọ bao gồm các xương trán, xương đỉnh, xương chẩm, xương bướm và xương thái dương.
- Các xương hình thành nên phần có thể nhìn thấy của xương mặt bao gồm xương mũi, xương hàm trên và xương gò má.
- Xương hàm dưới hình thành nên phần có thể nhìn thấy của hàm dưới.
Phần ngoài của vòm sọ
Phần ngoài của vòm sọ bắt đầu ở phía trước với xương trán. Trong các vùng trên, xương trán khớp với xương đỉnh ở đường khớp vành (coronal suture). Xương đỉnh sau đó khớp với xương chẩm ở đường khớp lamda (lambdoid suture).
Trong các phần dưới của phần ngoài của vòm sọ, xương trán khớp với cánh lớn của xương bướm (greater wing of the sphenoid bone) (Hình 2), mà sau đó khớp với xương đỉnh ở đường khớp bướm-đỉnh (sphenoparietal suture), và với bờ trước của xương thái dương ở đường khớp bướm-trai (sphenosquamous suture).
Chỗi nối nơi mà xương trán, xương đỉnh, xương bướm và xương thái xương liên quan gần với nhau là vùng pterion (vùng hội tụ các xương trán, đỉnh, bướm và thái dương). Các kết quả lâm sàng của vỡ xương sọ trong vùng này có thể rất nghiêm trọng. Xương trong vùng này thì đặc biệt mỏng và phủ trên phân nhánh trước của động mạch màng não giữa , mà có thể bị rách bởi một vỡ xương sọ trong vùng này, gây ra máu tụ ngoài ngoài cứng.
Khớp cuối cùng qua phần dưới của phần ngoài vòm sọ là giữa xương thái dương và xương chẩm ở đường khớp chẩm-chũm (occipitomastoid suture).
Xương thái dương (temporal bone)
Một đóng góp chính đến phần dưới của thành ngoài xương sọ là xương thái dương (Hình 2), mà bao gồm một số phần:
- Phần trai (squamous part) có hình dạng của một đĩa dẹt lớn, hình thành nên các phần trước và trên của xương thái dương, đóng góp vào thành ngoài của hộp sọ và khớp ở phía trước với cánh lớn xương bướm ở đường khớp bướm-trai, và với xương đỉnh ở phía trên tại đường khớp trai.
- Mỏm gò má (zygomatic process) là một lồi xương phía trước từ mặt dưới của phần trai xương thái dương mà ban đầu nhô ra phía ngoài và sau đó cong về phía trước để khớp với mỏm thái dương của xương gò má để hình thành nên cung gò má (zygomatic arch).
- Ngay bên dưới gốc của mỏm gò má từ phần trai của xương thái dương là phần nhĩ (tympanic) của xương thái dương, và có thể nhìn thấy rõ ràng trên bề mặt của phần này là lỗ tai ngoài (external acoustic opening) dẫn đến ống tai ngoài (external acoustic meatus).
- Phần đá-chũm mà thường được phân tách thành một phần đá (petrous part) và một phần chũm (mastoid part) cho các mục đích mô tả.
Phần chũm là phần sau nhất của xương thái dương, và là phần duy nhất của phần đá-chũm của xương thái dương được nhìn thấy trên phía ngoài của xương sọ. Nó liên tục với phần trai của xương thái xương ở phía trước và khớp với xương đỉnh ở phía trên ở đường khớp đỉnh-chũm (parietomastoid suture) và với xương chẩm ở phía sau tại đường khớp chẩm-chũm. Hai đường khớp này thì liên tục với nhau và đường khớp đỉnh-chũm thì liên tục với đường khớp trai.
Ở bên dưới, một lồi xương lớn (mỏm chũm [mastoid process]) nhô từ bờ dưới của phần chũm của xương thái dương. Đây là điểm của sự bám của một số cơ.
Phía trong mỏm chũm, mỏm trâm (styloid process) nhô ra từ bờ dưới của xương thái dương.
Phần nhìn thấy của xương mặt
Các xương của xương mặt có thể nhìn thấy từ phía ngoài của xương sọ bao gồm các xương mũi, xương hàm trên và xương gò má (Hình 2) như sau:
- Một xương mũi ở phía trước.
- Xương hàm trên với mỏm xương ổ răng chứa răng hình thành nên hàm trên; ở phía trước, nó khớp với xương mũi; ở phía trên, nó đóng góp vào sự hình thành của các bờ dưới và trong của ổ mắt; ở phía trong, mỏm trán của nó khớp với xương trán; ở phía ngoài mỏm gò má của nó khớp với xương gò má.
- Xương gò má, một xương có hình dạng không đều với một mặt ngoài tròn mà hình thành nên lồi của gò má, là một phần trung tâm có thể nhìn thấy trong góc nhìn này – ở phía trong, nó hỗ trợ trong sự hình thành của vành dưới ổ mắt thông qua sự khớp của nó với mỏm gò má của xương hàm trên; ở phía trên, mỏm trán của nó khớp với mỏm gò má của xương trán mà hỗ trợ trong sự hình thành của vành ngoài của ổ mắt; ở phía ngoài, được nhìn rõ ràng trong góc nhìn này của xương sọ, mỏm thái dương ngang của xương gò má nhô về phía sau để khớp với mỏm gò má của xương thái dương và vì thế, hình thành nên cung gò má.
Thông thường một lỗ nhỏ (lỗ gò má-mặt [zygomaticofacial foramen]; Bảng 1) thì có thể nhìn thấy trên mặt ngoài của xương gò má. Một lỗ gò má-thái dương (zygomaticotemporal foramen) xuất hiện trên mặt sâu trong của xương.
Xương hàm dưới (mandible)
Cấu trúc xương cuối cùng có thể nhìn thấy trong mặt ngoài của xương sọ là xương hàm dưới. Ở phía dưới trong phần trước của góc nhìn này, bao gồm thân trước của xương hàm dưới, một ngành sau của xương hàm dưới và góc của xương hàm dưới, nơi mà bờ dưới của xương hàm dưới gặp bờ sau của ngành (Hình 2).
Răng thì nằm trong phần xương ổ răng của thân xương hàm dưới và mỏm cằm có thể nhìn thấy trong góc nhìn này.
Lỗ cằm thì nằm trên mặt ngoài của thân xương và trên phần trên của ngành, các mỏm lồi cầu và mỏm vẹt mở rộng lên phía trên.
Mỏm lồi cầu thì liên quan với sự khớp của xương hàm dưới với xương thái dương và mỏm vẹt là điểm bám của cơ thái dương.
Các bạn có thể xem bài viết mới trên Facebook tại đây: https://www.facebook.com/61550892771585/
Các bạn có thể xem bài viết trước tại đây: https://docsachxyz.com/tong-quan-khai-niem-vung-dau-va-co-phan-2/
Cảm ơn các bạn đã theo dõi bài viết. Hẹn gặp lại các bạn trong các bài viết tiếp theo nhé !!!
