Vùng đùi là vùng chi dưới mà gần như nằm giữa khớp hông và khớp gối (Hình 1):
- Ở phía trước, nó được phân chia với thành bụng bởi dây chằng bẹn.
- Ở phía sau, nó được phân chia với vùng mông bởi nếp lằn mông ở nông và bởi các bờ dưới của cơ mông lớn và cơ vuông đùi trên các mặt phẳng sâu hơn.
Các cấu trúc đi vào và rời khỏi đỉnh của vùng đùi bởi 3 chặng:
- Ở phía sau, vùng đùi liên tục với vùng mông và cấu trúc chính đi giữa 2 vùng là thần kinh ngồi.
- Ở phía trước, vùng đùi liên hệ với khoang bụng thông qua khoảng trống giữa dây chằng bẹn và xương chậu, và các cấu trúc chính đi qua khoảng này là cơ thắt lưng-chậu và cơ lược; thần kinh đùi, động mạch đùi và tĩnh mạch đùi; và các mạch bạch huyết.
- Ở phía trong, các cấu trúc (bao gồm thần kinh bịt và các mạch máu liên quan) đi giữa đùi và khoang chậu qua ống bịt.
Vùng đùi được chia thành 3 khoang bởi các vách gian cơ nằm giữa phía sau của xương đùi và mạc đùi (lớp dày của mạc sâu mà hoàn toàn bao quanh đùi; Hình 1C):
- Khoang đùi trước (anterior compartment of the thigh) chứa các cơ mà chủ yếu giúp duỗi cẳng chân ở khớp gối.
- Khoang đùi sau (posterior compartment of the thigh) chứa các cơ mà chủ yếu giúp duỗi đùi ở khớp hông và gấp cẳng chân ở khớp gối.
- Khoang đùi trong (medial compartment of the thigh) bao gồm các cơ mà chủ yếu giúp khép đùi ở khớp hông.
Thần kinh ngồi chi phối cho các cơ trong khoang đùi sau, thần kinh đùi chi phối cho các cơ trong khoang đùi trước và thần kinh bịt chi phối cho hầu hết các cơ trong khoang đùi trong.
Các động mạch, tĩnh mạch và kênh bạch huyết chính đi vào trong vùng đùi ở phía trước xương chậu và đi qua tam giác đùi ở phía dưới dây chằng bẹn. Các mạch máu và thần kinh đi giữa vùng đùi và vùng cẳng chân sẽ đi qua hố khoeo ở phía sau khớp gối.
Các xương
Xương nâng đỡ cho vùng đùi là xương đùi. Hầu hết các cơ lớn trong vùng đùi bám tận vào trong các đầu gần của hai xương cẳng chân (xương chày và xương mác) và giúp gấp và duỗi cẳng chân ở khớp gối. Đầu xa của xương đùi cung cấp nguyên ủy cho cơ bụng chân, là cơ mà chủ yếu nằm trong khoang cẳng chân sau và giúp gấp lòng bàn chân.
Thân và đầu xa của xương đùi
Thần của xương đùi thì uốn cong về phía trước và có một chặng đi chếch từ cổ xương đùi đến đầu xa (Hình 2). Kết quả của định hướng chếch này là khớp gối gần với đường giữa dưới trọng tâm cơ thể.
Phần giữa của thân xương đùi có hình tam giác trên thiết diện cắt ngang (Hình 2D). Trong phần giữa của thân, xương đùi có các mặt trong (mặt sau-trong) trơn láng, mặt ngoài (sau-ngoài) và mặt trước và các bờ trong, ngoài và sau. Bờ trong và ngoài thì tù, ngược lại, bờ sau hình thành nên một mào gồ ghề rộng – đường ráp (linea aspera).
Trong các vùng gần và xa của xương đùi, đường ráp mở rộng để hình thành nên thêm một mặt sau. Ở đầu xa của xương đùi, mặt sau này hình thành nên nền của hố khoeo và các bờ của nó hình thành nên các đường trên lồi cầu trong và ngoài (medial and lateral supracondylar lines). Đường trên lồi cầu trong tận cùng ở một củ nổi bật (củ cơ khép [adductor tubercle]) nằm trên mặt trên của lồi cầu trong (medial condyle) của đầu xa xương đùi. Ngay bên ngoài đầu dưới của đường trên lồi cầu trong là một diện xương xù xì dài cho sự bám gần của đầu trong cơ bụng chân (Hình 1).
Đầu xa của xương đùi được đặc trưng bởi hai lồi cầu lớn mà khớp với đầu gần của xương chày. Các lồi cầu được phân tách ở phía sau bởi một hố gian lồi cầu (intercondylar fossa) và được hợp ở phía trước nơi mà chúng khớp với xương bánh chè.
Các mặt (diện) của các lồi cầu mà khớp với xương chày thì tròn ở phía sau và trở nên phẳng hơn ở phía dưới. Trên mỗi lồi cầu, một rãnh chếch nông phân tách diện mà khớp với xương chày khỏi diện nằm ở phía trước hơn mà khớp với xương bánh chè. Các diện của các lồi cầu trong và ngoài mà khớp với xương bánh chè hình thành nên một rãnh hình chữ V mà hướng ra phía trước. Mặt ngoài của rãnh thì lớn hơn và dốc hơn mặt trong.
Các thành của hố gian lồi cầu mang hai diện cho sự bám bám phía trên của các dây chằng chéo, là các dây chằng giúp ổn định khớp gối (Hình 2):
- Thành được hình thành bởi mặt ngoài của lồi cầu trong có một diện hình bầu dục lớn mà che phủ hầu hết nửa dưới của thành, cho sự bám của đầu gần dây chằng chéo sau (posterior cruciate ligament).
- Thành được hình thành bởi mặt trong của lồi cầu ngoài có một diện hình bầu dục phía sau-trên nhỏ hơn cho sự bám của đầu gần dây chằng chéo trước (anterior cruciate ligament).
Các mỏm trên lồi cầu, cho sự bám của các dây chằng bên của khớp gối, là các lồi xương trên các mặt bên ngoài không khớp của các lồi cầu (Hình 2). Hai diện được phân tách bởi một rãnh mà nằm ngay phía sau mỏm trên lồi cầu ngoài (lateral epicondyle):
- Diện trên là cho sự bám của đầu ngoài cơ bụng chân.
- Diện dưới là vị trí bám của cơ khoeo.
Gân của cơ khoeo nằm trong rãnh phân tách hai diện.
Mỏm trên lồi cầu trong (medial epicondyle) là một lồi tròn trên mặt trong của lồi cầu trong. Ngày phía sau-trên của mỏm trên lồi cầu trong là củ cơ khép.
Xương bánh chè
Xương bánh chè (patella hay knee cap) là xương vừng lớn nhất (một xương được hình thành bên trong gân của một cơ) trong cơ thể và được hình thành bên trong gân của cơ tứ đầu đùi khi nó đi phía trước khớp gối để bám tận vào xương chày.
Xương bánh chè có hình tam giác:
- Đỉnh của nó thì được hướng xuống phía dưới cho sự bám vào dây chằng xương bánh chè, là dây chằng kết nối xương bánh chè với xương chày (Hình 3).
- Đáy của nó thì rộng và dày cho sự bám của gân cơ tứ đầu đùi từ phía trên.
- Mặt sau của nó khớp với xương đùi và có các diện khớp trong và ngoài mà dốc xuống từ một mào trơn láng cao – diện khớp ngoài thì lớn hơn so với diện khớp trong để khớp với diện lớn hơn tương ứng trên lồi cầu ngoài xương đùi.
Đầu gần của xương chày
Xương chày thì nằm bên trong và là xương lớn hơn trong số hai xương trong cẳng chân và là xương duy nhất khớp với xương đùi ở khớp gối.
Đầu gần của xương chày được mở rộng trên mặt phẳng ngang để mang trọng lượng và bao gồm một lồi cầu trong (medial condyle) và một lồi cầu ngoài (lateral condyle), cả hai đều phẳng theo mặt phẳng ngang và nhô ra trên thân (Hình 4).
Các mặt trên của các lồi cầu trong và ngoài là các mặt khớp và được phân tách bởi một vùng gian lồi cầu, là vùng chứa các vị trí bám của các dây chằng vững chắc (các dây chằng chéo) và các sụn gian khớp (sụn chêm [menisci]) của khớp gối.
Các diện khớp của các lồi cầu trong và ngoài và vùng gian lồi cầu cùng với nhau hình thành nên một “mâm chày” (tibial plateau), là thành phần khớp với và được nối với đầu xa của xương đùi. Phía dưới các lồi cầu trên phần gần của thân xương là một lồi củ xương chày (tibial tuberosity) lớn và các vùng xù xì cho sự bám của cơ và dây chằng.
Các lồi cầu xương chày và các vùng gian lồi cầu
Các lồi cầu xương chày là các đĩa xương ngang dày mà được nối với đỉnh của thân xương chày (Hình 4).
Lồi cầu trong thì lớn hơn so với lồi cầu ngoài và được nâng đỡ tốt hơn trên thân xương chày. Diện trên của nó thì có hình bầu dục để khớp với lồi cầu trong của xương đùi. Diện khớp mở rộng ra phía bên ngoài lên trên phía bên của củ gian lồi cầu trong (medial intercondylar tubercle) nhô cao lên.
Diện trên của lồi cầu ngoài thì có hình tròn và khớp ở bên trên với lồi cầu ngoài của xương đùi. Bờ trong của diện này mở rộng lên trên phía bên của củ gian lồi cầu ngoài (lateral intercondylar tubercle).
Các diện khớp trên của cả hai lồi cầu trong và ngoài đều lõm, đặc biệt là vùng trung tâm. Các bờ ngoài của các diện thì phẳng hơn và là các vùng có liên hệ với các đĩa sụn sợi gian khớp (các sụn chêm [menisci]) trong khớp gối.
Diện sau không khớp của lồi cầu trong mang một rãnh ngang rõ ràng cho một phần của sự bám của cơ bán màng, và mặt dưới của lồi cầu ngoài mang một diện tròn rõ ràng để khớp với đầu gần của xương mác.
Vùng gian lồi cầu của mâm chày chày nằm giữa các diện khớp của các lồi cầu trong và ngoài (Hình 4). Nó hẹp ở trung tâm, nơi mà nó được nâng lên để hình thành nên gò gian lồi cầu (intercondylar eminence), các bên của nó được nâng lên cao hơn nữa để hình thành nên các củ gian lồi cầu trong và ngoài.
Vùng gian lồi cầu mang 6 diện riêng biệt cho sự bám của các sụn chêm và các dây chằng chéo. Vùng gian lồi cầu trước mở rộng về phía trước và mang 3 diện:
- Diện trước nhất là cho sự bám của đầu trước (sừng) của sụn chêm trong.
- Ngay phía sau diện trước nhất là một diện cho sự bám của dây chằng chéo trước.
- Một diện nhỏ cho sự bám của đầu trước (sừng) của sụn chêm ngoài thì nằm ngay bên ngoài vị trí bám của dây chằng chéo trước.
Vùng gian lồi cầu sau cũng mang 3 diện bám:
- Trước nhất là sự bám của sừng sau của sụn chêm ngoài.
- Phía sau-trong của diện trước nhất là vị trí bám của sừng sau của sụn chêm trong.
- Phía sau vị trí bám của sừng sau của sụn chêm trong là một diện lớn cho sự bám của dây chằng chéo sau.
Ngoài 6 diện bám này của các sụn chêm và các dây chằng chéo thì một vùng trước-ngoài lớn của vùng gian lồi cầu trước bị xù xì và được đâm xuyên bởi nhiều lỗ nuôi nhỏ cho các mạch máu. Vùng này thì liên tục với một diện tương tự trên phía trước của xương chày, ở phía trên lồi củ xương chày và nằm tựa vào mô liên kết dưới xương bánh chè.
Lồi củ xương chày
Lồi củ xương chày (tibial tuberosity) là một vùng hình tam giác ngược có thể sờ thấy được trên mặt trước của xương chày, bên dưới vị trí nối giữa hai lồi cầu (Hình 4). Nó là vị trí bám cho dây chằng xương bánh chè (patellar ligament), là một sự liên tục của gân cơ tứ đầu đùi ở bên dưới xương bánh chè.
Thân xương chày
Thần của xương chày thì có hình tam giác trên thiết diện cắt ngang và có 3 mặt (sau, trong và ngoài) và 3 bờ (trước, gian cốt và trong) (Hình 4D):
- Bờ trước (anterior border) thì sắc và đi xuống từ lồi củ xương chày, nơi nó liên tục ở phía trên với một mào mà đi dọc theo bờ ngoài của lồi củ xương chày và lên trên lồi cầu ngoài.
- Bờ gian cốt (interosseous border) là một mào dọc khó thấy mà đi xuống dọc theo phía ngoài của xương chày từ vùng xương phía trước và phía dưới so với diện khớp với đầu xương mác.
- Bờ trong (medial border) thì không rõ ràng ở bên trên, nơi mà nó bắt đầu ở đầu trước của rãnh trên diện sau của lồi cầu trong xương chày nhưng rõ ràng ở giữa thân.
Mặt trong (medial surface) lớn của thân xương chày, giữa các bờ trước và trong, thì trơn láng và nằm dưới da và có thể sờ được dọc theo gần như toàn bộ sự mở rộng của nó. Phía trong và hơi dưới lồi củ xương chày, mặt trong này mang một lồi dài hơi xù xì, không rõ ràng. Vị trí lồi này là chỗ bám kết hợp của ba cơ (cơ may, cơ thon và cơ bán gân), mà đi xuống từ đùi.
Mặt sau (posterior surface) của thân xương chày, giữa các bờ gian cốt và bờ trong, thì rộng nhất ở phía trên, nơi mà nó được bắt chéo bởi một đường chếch xù xì (đường cơ dép [soleal line]).
Mặt ngoài (lateral surface), giữa các bờ trước và bờ gian cốt, thì trơn láng và không có gì đáng chú ý.
Đầu gần của xương mác
Xương mác là xương phía ngoài của cẳng chân và không tham gia vào sự hình thành của khớp gối hay mang trọng lượng. Nó thì nhỏ hơn nhiều so với xương chày và có một đầu gần, một cổ hẹp và một thân mảnh mà tận cùng dưới dạng mắt cá ngoài ở cổ chân.
Đầu (head) của xương mác là một mở rộng hình cầu ở đầu gần của xương mác (Hình 5). Một diện tròn trên mặt trên-trong là để khớp ở phía trên với một diện tương tự trên mặt dưới của lồi cầu ngoài xương chày. Ngay phía sau-ngoài của diện này, xương nhô lên trên dưới dạng một đỉnh tù (mỏm trâm).
Mặt ngoài của đầu xương mác mang một ấn lớn cho sự bám của cơ nhị đầu đùi. Một lõm gần bờ trên của vết ấn này là vị trí bám của dây chằng bên mác của khớp gối.
Cổ (neck) của xương mác phân tách phần đầu mở rộng với thân (shaft). Thần kinh mác chung nằm tựa vào mặt sau-ngoài của cổ xương mác.
Giống như xương chày, thân xương mác có 3 bờ (trước, sau và gian cốt) và 3 mặt (ngoài, sau và trong) mà nằm giữa các bờ (Hình 5):
- Bờ trước (anterior border) thì rõ ở giữa thân xương và bắt đầu ở phía trên từ mặt trước của đầu xương.
- Bờ sau (posterior border) thì tù và đi xuống từ vùng mỏm trâm của đầu xương.
- Bờ gian cốt (interosseous border) thì nằm ở phía trong.
Ba mặt của xương mác thì liên quan với ba khoang cơ (ngoài, sau và trước) của cẳng chân.
Các bạn có thể xem bài viết mới trên Facebook tại đây: https://www.facebook.com/profile.php?id=61550892771585
Các bạn có thể xem bài viết trước tại đây: https://docsachxyz.com/giai-phau-vung-chi-duoi-vung-mong/
Cảm ơn các bạn đã theo dõi bài viết. Hẹn gặp lại các bạn trong các bài viết tiếp theo nhé !!!
