Các cơ
Khoang đùi sau
Có ba cơ dài trong khoang đùi sau: cơ nhị đầu đùi, cơ bán gân và cơ bán màng (Bảng 5) – và chúng được gọi chung là các cơ đùi sau (hamstring) (Hình 1). Tất cả trừ đầu ngắn của cơ nhị đầu đùi thì đi qua cả khớp hông và khớp gối. Như là một nhóm, các cơ đùi sau giúp gấp cẳng chân ở khớp gối và duỗi đùi ở khớp hông. Chúng cũng là các cơ xoay của cả hai khớp.
Cơ nhị đầu đùi
Cơ nhị đầu đùi (biceps femoris) thì nằm phía bên ngoài trong khoang đùi sau của đùi và có hai đầu (Hình 1):
- Đầu dài (long head) xuất phát cùng với cơ bán gân từ phần dưới-trong của vùng trên của ụ ngồi,
- Đầu ngắn (short head) xuất phát từ bờ ngoài của đường ráp trên thân của xương đùi.
Bụng cơ của đầu dài đi chéo qua đùi sau từ trong ra ngoài và được hợp bởi đầu ngắn ở phía xa. Cùng với nhau, các sợi cơ từ hai đầu hình thành nên một gân mà sờ được trên mặt ngoài của vùng đùi xa. Phần chính của gân bám tận vào trong mặt ngoài của đầu xương mác. Các phần mở rộng từ gân hòa lẫn với dây chằng bên mác và với các dây chằng liên quan với phía ngoài của khớp gối.
Cơ nhị đầu đùi gấp cẳng chân ở khớp gối. Đầu dài cũng giúp duỗi và xoay ngoài khớp hông. Khi gối được gấp một phần, cơ nhị đầu đùi có thể giúp xoay ngoài cẳng chân ở khớp gối.
Đầu dài được chi phối bởi phân nhánh chày của thần kinh ngoài và đầu ngắn được chi phối bởi phân nhánh mác chung của thần kinh ngồi.
Cơ bán gân
Cơ bán gân (semitendinosus) thì nằm phía trong cơ nhị đầu đùi trong khoang đùi sau (Hình 1). Nó xuất phát cùng với đầu dài của cơ nhị đầu đùi từ phần dưới-trong của vùng trên của ụ ngồi. Bụng cơ hình con thoi tận cùng trong nửa dưới của đùi và hình thành nên một gân hình dây dài, mà nằm trên cơ bán màng và đi xuống đến gối. Gân đi cong quanh lồi cầu trong của xương chày và bám tận vào trong mặt trong xương chày ngay sau các gân của cơ thon và cơ may như là một phần của “gân chân ngỗng” (pes anserinus).
Cơ bán gân gấp cẳng chân ở khớp gối và duỗi đùi ở khớp hông. Hoạt động cùng với cơ bán màng, nó cũng giúp xoay trong đùi ở khớp hông và xoay trong cẳng chân ở khớp gối.
Cơ bán gân được chi phối bởi phân nhánh chày của thần kinh ngồi.
Cơ bán màng
Cơ bán màng (semimembranosus) nằm sâu dưới cơ bán gân trong khoang đùi sau (Hình 1). Nó được nối ở phía trên vào vết ấn phía trên-ngoài trên ụ ngồi và ở phía dưới chủ yếu vào rãnh và xương kế cận trên các mặt trong và sau của lồi cầu chày trong. Các mở rộng từ gân cũng bám tận vào trong và đóng góp vào sự hình thành của các dây chằng và mạc quanh khớp gối.
Cơ bán màng gấp cẳng chân ở khớp gối và duỗi đùi ở khớp hông. Hoạt động cùng với cơ bán gân, nó giúp xoay trong đùi ở khớp hông và cẳng chân ở khớp gối.
Cơ bán màng được chi phối bởi phân nhánh chày của thần kinh ngồi.
Các động mạch
Ba động mạch đi vào vùng đùi: động mạch đùi, động mạch bịt và động mạch mông dưới. Trong số các động mạch này, động mạch đùi là động mạch lớn nhất và cấp máu cho hầu hết chi dưới. Ba động mạch đóng góp vào một mạng lưới thông nối của các mạch máu quanh khớp hông.
Động mạch đùi
Động mạch đùi (femoral artery) là sự liên tục của động mạch chậu ngoài và bắt đầu khi động mạch chậu ngoài đi dưới dây chằng bẹn để vào trong tam giác đùi trên phía trước của vùng đùi trên (Hình 2). Động mạch đùi có thể sờ được trong tam giác đùi ở ngay bên dưới dây chằng bẹn, ở giữa gai chậu trước trên và khớp mu.
Động mạch đùi đi thẳng đứng qua tam giác đùi và sau đó tiếp tục đi xuống dưới đùi trong ống cơ khép. Nó rời ống đùi bằng cách đi qua lỗ cơ khép trong cơ khép lớn và trở thành động mạch khoeo ở phía sau gối.
Một nhóm bốn nhánh nhỏ – động mạch thượng vị nông (superficial epigastric artery), động mạch mũ chậu nông (superficial circumflex iliac artery), động mạch thẹn ngoài nông (superficial external pudendal artery) và động mạch thẹn ngoài sâu (deep external pudendal artery) – xuất phát từ động mạch đùi trong tam giác đùi và cấp máu cho các vùng bì của đùi trên, bụng dưới, và đáy chậu.
Động mạch đùi sâu
Nhánh lớn nhất của động mạch đùi trong vùng đùi là động mạch đùi sâu (deep artery of the thigh hay profunda femoris artery), mà xuất phát từ mặt ngoài của động mạch đùi trong tam giác đùi và là nguồn cấp máu chính cho đùi (Hình 2). Động mạch đùi sâu ngay lập tức đi:
- Ra phía sau giữa cơ lược và cơ khép dài và sau đó giữa cơ khép dài và cơ khép ngắn.
- Sau đó đi xuống dưới giữa cơ khép dài và cơ khép lớn, cuối cùng đâm xuyên qua cơ khép lớn để kết nối với các nhánh của động mạch khoeo ở phía sau gối.
Động mạch đùi sâu có các nhánh mũ đùi trong và ngoài và ba nhánh xuyên.
Động mạch mũ đùi ngoài
Động mạch mũ đùi ngoài (lateral circumflex femoral artery) bình thường xuất phát ở phía gần từ mặt ngoài của động mạch đùi sâu, nhưng có thể xuất phát một cách trực tiếp từ động mạch đùi (Hình 3). Nó đi sâu bên dưới cơ may và cơ thẳng đùi và phân chia thành ba nhánh tận:
- Một mạch máu (nhánh lên [ascending branch]) đi lên trên ra phía ngoài ở sâu dưới cơ căng mạc đùi và kết nối với một nhánh của động mạch mũ đùi trong để hình thành nên một kênh mà đi vòng quanh cổ xương đùi và cấp máu cho cổ và đầu xương đùi.
- Một mạch máu (nhánh xuống [descending branch]) đi xuống ở sâu bên dưới cơ thẳng đùi, xuyên qua cơ rộng ngoài và kết nối với một nhánh của động mạch khoeo gần gối.
- Một mạch máu (nhánh ngang [transverse branch]) đi ra phía ngoài để đâm xuyên qua cơ rộng ngoài và sau đó vòng quanh phần thân gần của xương đùi để thông nối với các nhánh từ động mạch mũ đùi trong, động mạch mông dưới và động mạch xuyên đầu tiên để hình thành nên thông nối chéo quanh hông.
Động mạch mũ đùi trong
Động mạch mũ đùi trong (medial circumflex femoral artery) bình thường xuất phát ở phía gần từ mặt sau-trong của động mạch đùi sâu, nhưng cũng có thể xuất phát từ động mạch đùi (Hình 3). Nó đi vào bên trong quanh thân của xương đùi, đầu tiên giữa cơ lược và cơ thắt lưng-chậu và sau đó giữa cơ bịt ngoài và cơ khép ngắn. Gần bờ cơ khép ngắn, mạch máu cho ra một nhánh nhỏ mà đi vào trong khớp hông thông qua khuyết ổ cối và thông nối với nhánh ổ cối của động mạch bịt.
Thân chính của động mạch mũ đùi trong đi qua trên bờ trên của cơ khép ngắn và phân chia thành hai nhánh chính mà nằm sâu bên dưới cơ vuông đùi:
- Một nhánh đi lên đến hố mấu chuyển và kết nối với các nhánh của động mạch mông dưới và động mạch mũ đùi ngoài.
- Nhánh còn lại đi ra phía ngoài để tham gia cùng với các nhánh từ động mạch mũ đùi ngoài, động mạch mông dưới và động mạch xuyên đầu tiên trong việc hình thành nên mạng lưới thông nối của các mạch máu quanh hông.
Các động mạch xuyên
Ba động mạch xuyên (perforating arteries) phân nhánh từ động mạch đùi sâu (Hình 3) khi nó đi xuống ở phía trước của cơ khép ngắn – động mạch xuyên đầu tiên xuất phát ở phía trên cơ, động mạch xuyên thứ hai xuất phát ở phía trước cơ, và động mạch xuyên thứ ba xuất phát ở bên dưới cơ. Tất cả ba động mạch xuyên này đều xuyên qua cơ khép lớn ở gần chỗ bám của nó vào trong đường ráp để đi vào và chi phối cho khoang đùi sau. Ở đây, các mạch máu có các nhánh lên và xuống, mà kết nối với nhau để hình thành nên một kênh định hướng dọc mà tham gia ở phía trên trong việc hình thành nên một mạng lưới thông nối của các mạch máu quanh hông và thông nối ở phía dưới với các nhánh của động mạch khoeo, phía sau gối.
Động mạch bịt
Động mạch bịt (obturator artery) xuất phát như là một nhánh của động mạch chậu trong trong khoang chậu và đi vào trong khoang đùi trong của vùng đùi thông qua ống bịt (Hình 4). Khi nó đi qua ống, nó phân đôi thành một nhánh trước (anterior branch) và một nhánh sau (posterior branch), là các nhánh mà cùng nhau hình thành nên một kênh mà đi vòng quanh bờ của màng bịt và nằm bên trong chỗ bám của cơ bịt ngoài.
Các mạch máu xuất phát từ các nhánh trước và sau cấp máu cho các cơ lân cận và thông nối với các động mạch mông dưới và mũ đùi trong. Ngoài ra, một mạch máu ổ cối xuất phát từ nhánh sau, đi vào trong khớp hông thông qua khuyết ổ cối và đóng góp vào sự cấp máu của đầu xương đùi.
Các tĩnh mạch
Các tĩnh mạch trong đùi bao gồm các tĩnh mạch nông và sâu. Các tĩnh mạch sâu nhìn chung đi theo các động mạch và có các tên tương tự. Các tĩnh mạch nông thì nằm trong mạc nông, kết nối với các tĩnh mạch sâu và nhìn chung không đi kèm các động mạch. Lớn nhất trong số các tĩnh mạch nông trong đùi là tĩnh mạch hiển lớn.
Tĩnh mạch hiển lớn
Tĩnh mạch hiển lớn xuất phát từ một cung tĩnh mạch trên mặt mu của bàn chân và đi lên dọc theo phía trong của chi dưới đến vùng đùi gần. Ở đây, nó đi qua lỗ tĩnh mạch hiển trong mạc sâu mà che phủ vùng đùi trước để kết nối với tĩnh mạch đùi trong tam giác đùi.
Các thần kinh
Có ba thần kinh chính trong vùng đùi, mỗi trong số đó liên quan với một trong số ba khoang. Thần kinh đùi thì liên quan với khoang đùi trước, thần kinh bịt thì liên quan với khoang đùi trong và thần kinh ngồi thì liên quan với khoang đùi sau.
Thần kinh đùi (femoral nerve)
Thần kinh đùi xuất phát từ đám rối thắt lưng (các đoạn tủy sống L2-L4) trên thành bụng sau và đi vào trong tam giác đùi của vùng đùi bằng cách đi dưới dây chằng bẹn (Hình 5). Trong tam giác đùi, thần kinh đùi nằm ở phía bên ngoài của động mạch đùi và nằm bên ngoài bao đùi, mà bao quanh các mạch máu và mạch bạch huyết.
Trước khi đi vào trong vùng đùi, thần kinh đùi cung cấp các nhánh đến cơ chậu và cơ lược.
Ngay sau khi đi dưới dây chằng bẹn, thần kinh đùi phân chia thành các nhánh trước và sau mà chi phối cho các cơ của khoang đùi trước và da trên các mặt trước và trong của vùng đùi và trên các mặt trong của cẳng chân và bàn chân.
Các nhánh của thần kinh đùi (Hình 5) bao gồm:
- Các nhánh bì trước mà xuyên qua mạc sâu để chi phối cho da trên phía trước đùi và gối.
- Nhiều thần kinh vận động, mà chi phối cho cơ tứ đầu đùi (cơ thẳng đùi, cơ rộng ngoài, cơ rộng giữa và cơ rộng trong) và cơ may.
- Một thần kinh bì dài, là thần kinh hiển, mà chi phối cho da ở xa đến tận mặt trong của bàn chân.
Thần kinh hiển (saphenous nerve) đi kèm theo động mạch đùi qua ống cơ khép nhưng không đi qua lỗ cơ khép với động mạch đùi. Thay vào đó, thần kinh hiển xuyên một cách trực tiếp qua mô liên kết gần đầu tận cùng của ống để xuất hiện giữa cơ may và cơ thon trên mặt trong của gối. Ở đây, thần kinh hiển đâm xuyên qua mạc sâu và tiếp tục đi xuống theo mặt trong của cẳng chân đến bàn chân và chi phối cho da phủ trên mặt trong của đầu gối, cẳng chân và bàn chân.
Thần kinh bịt (obturator nerve)
Thần kinh bịt là một nhánh của đám rối thắt lưng (các đoạn tủy sống L2-L4) trên thành bụng sau. Nó đi xuống trong cơ thắt lưng và sau đó đi ra khỏi từ bờ trong của cơ thắt lưng để đi vào trong vùng chậu (Hình 6). Thần kinh bịt tiếp tục đi dọc theo thành chậu ngoài và sau đó vào trong khoang đùi trong bằng cách đi qua ống bịt. Nó chi phối cho hầu hết các cơ khép và da trên mặt trong của đùi. Khi thần kinh bịt đi vào trong đùi, nó phân chia thành hai nhánh, một nhánh trước và một nhánh sau, mà được tách biệt bởi cơ khép ngắn:
- Nhánh sau (posterior branch) đi xuống ở phía sau cơ khép ngắn và trên mặt trước của cơ khép lớn và chi phối cho cơ bịt ngoài, cơ khép ngắn và một phần của cơ khép lớn mà bám vào đường ráp.
- Nhánh trước (anterior branch) đi xuống trên mặt trước của cơ khép ngắn và nằm phía sau cơ lược và cơ khép dài – nó cung cấp các nhánh đến cơ khép dài, cơ thon và cơ khép ngắn và thường đóng góp cho sự chi phối thần kinh của cơ lược và các nhánh bì chi phối cho da trên mặt trong của vùng đùi.
Thần kinh ngồi (sciatic nerve)
Thần kinh ngồi là một nhánh của đám rối thắt lưng-cùng (các đoạn tủy sống L4-S3) và đi xuống dưới vào trong khoang đùi sau từ vùng mông (Hình 7). Nó chi phối thần kinh cho tất cả các cơ trong khoang đùi sau và sau đó các nhánh của nó tiếp tục đi vào trong cẳng chân và bàn chân.
Trong khoang đùi sau, thần kinh ngồi nằm trên cơ khép lớn và được bắt chéo qua bởi đầu dài của cơ nhị đầu đùi.
Ở phía gần của gối và đôi khi trong vùng chậu, thần kinh ngồi phân chia thành hai nhánh tận của nó: là thần kinh chày (tibial nerve) và thần kinh mác chung (common fibular nerve). Các thần kinh này đi thẳng đứng xuống dưới theo đùi và đi vào trong hố khoeo ở phía sau gối. Ở đây, chúng gặp động mạch và tĩnh mạch khoeo.
Thần kinh chày (tibial nerve)
Phần chày của thần kinh ngồi, hoặc trước hoặc sau sự phân tách của nó khỏi thần kinh mác chung, cung cấp các nhánh đến tất cả các cơ trong khoang đùi sau (đầu dài của cơ nhị đầu đùi, cơ bán màng, cơ bán gân) trừ đầu ngắn của cơ nhị đầu đùi, mà được chi phối bởi phần mác chung (Hình 7).
Thần kinh chày đi xuống qua hố khoeo, đi vào trong khoang cẳng chân sau và tiếp tục vào trong lòng bàn chân.
Thần kinh chày chi phối:
- Tất cả các cơ trong khoang cẳng chân sau
- Tất cả các cơ nội tại trong lòng bàn chân bao gồm hai cơ gian cốt mu chân đầu tiên, là các cơ mà cũng có thể nhận sự chi phối từ thần kinh mác sâu.
- Da trên phía sau-ngoài của nửa dưới cẳng chân và phía ngoài của cổ chân, bàn chân và ngón út, và da trên mặt lòng của bàn chân và các ngón chân.
Thần kinh mác chung
Phần mác chung của thần kinh ngồi chi phối cho đầu ngắn của cơ nhị đầu đùi trong khoang đùi sau của vùng đùi và sau đó tiếp tục đi vào trong các khoang cẳng chân ngoài và trước và lên trên bàn chân (Hình 7):
Thần kinh mác chung chi phối:
- Tất cả các cơ trong các khoang cẳng chân trước và ngoài.
- Một cơ (cơ duỗi các ngón chân ngắn) trên mặt mu của bàn chân
- Hai cơ gian cốt mu chân đầu tiên trong lòng bàn chân
- Da phủ trên phía ngoài của cẳng chân và cổ chân và da phủ trên mặt mu của bàn chân và các ngón chân.
Các bạn có thể xem bài viết mới trên Facebook tại đây: https://www.facebook.com/profile.php?id=61550892771585
Các bạn có thể xem bài viết trước tại đây: https://docsachxyz.com/giai-phau-vung-chi-duoi-vung-dui-phan-2/
Cảm ơn các bạn đã theo dõi bài viết. Hẹn gặp lại các bạn trong các bài viết tiếp theo nhé !!!
