Tam giác niệu – dục
Các đặc điểm bề mặt của cơ quan sinh dục ngoài
Ở nữ giới
Ở nữ giới, âm vật và hệ thống tiền đình cùng với một số nếp da và mô, hình thành nên âm hộ (vulva) (Hình 1). Ở cả hai bên của đường giữa là 2 nếp da mỏng được gọi là môi nhỏ (labia minora). Vùng được bao lấy bởi chúng và niệu đạo và âm đạo mở vào trong đó, được gọi là tiền đình (vestibule). Ở phía trước, môi nhỏ phân đôi thành một nếp trong và một nếp ngoài. Nếp trong hợp lại để hình thành nên hãm âm vật (frenulum of the clitoris), thành phần mà hợp với quy đầu âm vật. Các nếp ngoài hợp lại ở phía trước qua quy đầu âm vật và thân âm vật để hình thành nên bao âm vật (prepuce of the clitoris). Thân của âm vật mở ra phía trước từ quy đầu âm vật và có thể sờ được dưới bao âm vật và da liên quan. Phía sau tiền đình, môi nhỏ hợp lại, hình thành nên một nếp ngang nhỏ, hãm môi nhỏ (frenulum of the labia minora) (chạc âm hộ [fourchette]).
Bên trong tiền đình, lỗ âm đạo được bao quanh đến các mức độ khác nhau bởi một nếp màng hình vòng, được gọi là màng trinh (hymen), có thể có một lỗ trung tâm nhỏ hoặc có thể đóng hoàn toàn lỗ âm đạo. Sau khi rách màng trinh (do quan hệ tình dục lần đầu hoặc chấn thương), phần còn lại không đều của màng trinh viền quanh lỗ âm đạo.
Các lỗ của niệu đạo và âm đạo thì có liên quan với các lỗ mở của các tuyến. Các ống của các tuyến cạnh niệu đạo (các tuyến Skene [Skene’s glands]) mở vào trong tiền đình, mỗi tuyến ở mỗi bên của bờ ngoài niệu đạo. Các ống của các tuyến tiền đình lớn (các tuyến Bartholin) mở ở cạnh bờ sau ngoài của lỗ âm đạo trong nếp gấp giữa lỗ âm đạo và phần còn lại của màng trinh.
Bên ngoài môi nhỏ là hai nếp gấp rộng, được gọi là môi lớn (labia majora), hợp ở phía trước để hình thành nên phần gò mu (mons pubis). Gò mu phủ ở phía trước của khớp mu và nằm phía trước tiền đình và âm vật. Ở phía sau, môi lớn không hợp lại và phân tách bởi một vị trí lõm xuống được gọi là mép sau (posterior commissure), là thành phần phủ vị trí của thể đáy chậu.
Ở nam giới
Các thành phần nông của cơ quan sinh dục ở nam giới bao gồm bìu và dương vật (Hình 2). Bìu (scrotum) là tương đương ở nam giới của môi lớn ở nữ giới. Ở thời kỳ phôi thai, phình môi – bìu dính qua đường giữa, tạo thành một bìu đơn mà các tinh hoàn và các che phủ cơ-mạc, các mạch máu, các dây thần kinh, các mạch bạch huyết và các ống dẫn tinh sẽ đi xuống từ vùng bụng để vào trong đó. Di tích của đường dính giữa các phình môi – bìu ở thai nhi được nhìn thấy trên da bìu dưới dạng một đường đan (raphe) mà mở từ hậu môn, qua túi bìu và lên mặt dưới của thân dương vật.
Dương vật (penis) bao gồm một gốc và một thân. Gốc bám của dương vật thì có thể sờ thấy ở phía sau bìu trong tam giác niệu – dục của vùng đáy chậu. Phần tự do của dương vật (thân dương vật) thì hoàn toàn được che phủ bởi da; đỉnh của thân dương vật được che phủ bởi quy đầu dương vật.
Lỗ niệu đạo ngoài là một khe đứng dọc, bình thường nằm ở đỉnh của quy đầu. Bờ dưới của lỗ niệu đạo thì liên tục với đường đan giữa của dương vật (raphe of the penis), là một đường nối được hình thành trong quy đầu khi niệu đạo phát triển trong thai nhi. Gốc của đường này thì liên tục với hãm (frenulum) quy đầu, là một nếp da giữa mà nối quy đầu với phần da nối lỏng lẻo hơn ở phần gần của quy đầu. Gốc của quy đầu thì mở rộng để hình thành nên một bờ tròn (vành quy đầu [corona of the glans]); hai đầu ngoài của vành quy đầu hợp nhau ở phía dưới trên đường đan giữa của quy đầu. Sự lõm xuống ở phía sau vành quy đầu là cổ quy đầu. Bình thường, một nếp da ở cổ quy đầu liên tục ở phía trước với lớp da mỏng mà dính sát vào quy đầu và ở phía sau với một lớp da dày hơn nối lỏng lẻo vào thân dương vật. Nếp này, được gọi là bao quy đầu (prepuce), mở về phía trước để che phủ quy đầu. Bao quy đầu được loại bỏ bởi phẫu thuật cắt bao quy đầu ở nam, để phần quy đầu được bộc lộ.
Mạc nông và tam giác niệu – dục
Mạc nông của tam giác niệu – dục thì liên tục với mạc tương tự trên thành bụng trước.
Như với mạc nông của thành bụng, mạc đáy chậu có một lớp màng trên mặt sâu của nó. Lớp màng này (mạc Colles [Colles’ fascia]) thì được nối:
- Ở phía sau vào màng đáy chậu và vì thế, không được mở vào trong tam giác hậu môn (Hình 3).
- Vào ngành ngồi – mu mà hình thành nên các bờ ngoài của tam giác niệu – dục và vì thế, không mở rộng vào trong đùi (Hình 3).
Nó giúp xác định các giới hạn ngoài của khoang đáy chậu nông, lót bìu hay môi và mở rộng quanh các thân của dương vật và âm vật.
Ở phía trước, lớp màng của mạc thì liên tục qua trên khớp mu và các xương mu với lớp màng của mạc trên thành bụng trước. Ở phía dưới thành bụng ngoài, lớp màng của mạc bụng được nối với mạc sâu của đùi ngay phía dưới dây chằng bẹn.
Bởi vì lớp màng của mạc bao lấy khoang đáy chậu nông và liên tục lên trên thành bụng trước nên các dịch hay các chất nhiễm khuẩn mà tích tụ trong khoang có thể đi khỏi đáy chậu và lên trên thành bụng dưới. Chất nhiễm khuẩn này sẽ không đi vào tam giác hậu môn hay đùi bởi vì mạc dính với các mô sâu ở các bờ của các vùng này.
Các dây thần kinh soma
Dây thần kinh thẹn
Dây thần kinh soma chính của vùng đáy chậu là dây thần kinh thẹn. Dây thần kinh này xuất phát từ đám rối cùng và mang các sợi thần kinh từ các mức tủy S2 đến S4. Nó rời khoang chậu qua lỗ ngồi lớn ở phía dưới cơ hình lê, đi quanh dây chằng cùng – gai ngồi và sau đó đi vào trong tam giác hậu môn của vùng đáy chậu bằng cách đi vào bên trong qua lỗ ngồi nhỏ. Khi nó đi vào và đi qua vùng đáy chậu, nó đi dọc theo thành ngoài của hố ngồi – hậu môn trong ống thẹn (pudendal canal), là một khoang dạng ống được hình thành trong mạc mà che phủ cơ bịt trong. Ống thẹn này cũng chứa động mạch thẹn trong và các tĩnh mạch đi kèm.
Dây thần kinh thẹn (Hình 4) có 3 nhánh tận cùng – dây thần kinh trực tràng dưới, dây thần kinh đáy chậu và dây thần kinh lưng dương vật hay âm vật – là các nhánh được đi kèm theo bởi các nhánh của động mạch thẹn trong (Hình 5).
- Dây thần kinh trực tràng dưới (inferior rectal nerve) thường có nhiều, xuyên qua mạc của ống thẹn và đi vào bên trong qua hố ngồi – hậu môn để chi phối cho cơ thắt hậu môn ngoài và các vùng liên quan của các cơ nâng hậu môn. Dây thần kinh cũng chi phối cảm giác chung cho da của tam giác hậu môn.
- Dây thần kinh đáy chậu (perineal nerve) đi vào trong tam giác niệu – dục và cho ra các nhánh vận động và bì. Các nhánh vận động chi phối cho các cơ xương trong các khoang đáy chậu nông và sâu. Lớn nhất trong số các nhánh cảm giác là dây thần kinh bìu sau ở nam và dây thần kinh môi sau ở nữ.
- Dây thần kinh lưng dương vật và âm vật (dorsal nerve of the penis and clitoris) đi vào trong khoang đáy chậu sâu (Hình 4). Nó đi dọc theo bờ ngoài của khoang và sau đó thoát khỏi bằng cách đi xuống dưới qua màng đáy chậu ở một vị trí ngay bên dưới khớp mu nơi mà nó gặp thân của âm vật hoặc dương vật. Nó đi dọc theo mặt lưng của thân dương vật hay âm vật để đến phần quy đầu. Dây thần kinh lưng chi phối cảm giác cho dương vật và âm vật, đặc biệt là quy đầu.
Các dây thần kinh soma khác
Các dây thần kinh soma khác mà đi vào trong vùng đáy chậu chủ yếu là dây cảm giác và bao gồm các nhánh của các dây thần kinh chậu – bẹn, sinh dục – đùi, bì đùi sau và hậu môn – cụt.
Các dây thần kinh tạng
Các dây thần kinh tạng đi vào trong vùng đáy chậu bởi 2 chặng:
- Chặng đến da, bao gồm chủ yếu các sợi giao cảm sau hạch, được phân bố vào trong vùng dọc theo dây thần kinh thẹn. Các sợi này hợp với dây thần kinh thẹn từ các nhánh thông xám mà kết nối các phần chậu của các thân giao cảm với các nhánh trước của các dây thần kinh gai sống cùng.
- Chặng đến các mô cương đi vào trong vùng chủ yếu bằng cách đi qua khoang đáy chậu sâu từ đám rối hạ vị dưới trong khoang chậu. Các sợi mà kích thích sự cương mô cương là các sợi phó giao cảm mà đi vào trong đám rối hạ vị dưới qua các dây thần kinh tạng chậu từ các mức tủy sống là S2 đến S4.
Các mạch máu
Các động mạch
Động mạch đáng chú ý nhất của vùng đáy chậu là động mạch thẹn trong (Hình 5). Các động mạch khác đi vào trong vùng bao gồm các động mạch thẹn ngoài, động mạch tinh hoàn và động mạch cơ bìu.
Động mạch thẹn trong:
Động mạch thẹn trong (internal pudendal artery) xuất phát như là một nhánh của thân trước động mạch chậu trong trong vùng chậu (Hình 5). Cùng với thần kinh thẹn, nó rời vùng chậu qua lỗ ngồi lớn phía dưới cơ hình lê. Nó đi quanh gai ngồi, nơi mà động mạch nằm ngoài dây thần kinh, đi vào trong đáy chậu bằng cách đi qua lỗ ngồi nhỏ và đi kèm theo dây thần kinh thẹn trong ống thẹn trên thành ngoài của hố ngồi – hậu môn.
Các nhánh của động mạch thẹn trong thì tương tự với các nhánh của thần kinh thẹn trong vùng đáy chậu và bao gồm động mạch trực tràng dưới, động mạch đáy chậu và các nhánh đến các mô cương của dương vật và âm vật (Hình 5).
– Các động mạch trực tràng dưới:
Một hoặc nhiều động mạch trực tràng dưới (inferior rectal arteries) xuất phát từ động mạch thẹn trong trong tam giác hậu môn và băng ngang qua hố ngồi – hậu môn vào bên trong để phân nhánh và cấp máu cho cơ và vùng da liên quan (Hình 5). Chúng thông nối với các động mạch trực tràng giữa và trên lần lượt từ động mạch chậu trong và động mạch mạc treo tràng dưới để hình thành nên một mạng các mạch máu mà chi phối cho trực tràng và ống hậu môn.
– Động mạch đáy chậu:
Động mạch đáy chậu (perineal artery) xuất phát ở gần đầu trước của ống thẹn và cho ra một nhánh đáy chậu ngang và một động mạch bìu sau hoặc động mạch môi sau đến các mô xung quanh và da (Hình 5).
– Phần tận cùng của động mạch thẹn trong:
Phần tận cùng của động mạch thẹn trong đi kèm theo dây thần kinh lưng dương vật hay âm vật vào trong khoang đáy chậu sâu và cung cấp các nhánh đến các mô trong khoang đáy chậu sâu và các mô cương.
Các nhánh mà chi phối cho các mô cương ở nam giới bao gồm động mạch hành dương vật, động mạch niệu đạo, động mạch dương vật sâu và động mạch lưng dương vật (Hình 5).
- Động mạch hành dương vật (artery of the bulb of the penis) có một nhánh mà cấp máu cho tuyến hành – niệu đạo và sau đó xuyên qua màng đáy chậu để cấp máu cho thể xốp.
- Một động mạch niệu đạo (urethral artery) cũng xuyên qua màng đáy chậu và cấp máu cho niệu đạo dương vật và mô cương xung quanh đến quy đầu.
- Gần bờ trước của khoang đáy chậu sâu, động mạch thẹn trong phân đôi thành 2 nhánh tận cùng. Một động mạch dương vật sâu (deep artery of the penis) xuyên qua màng đáy chậu để đi vào trong trụ và cấp máu cho trụ và thể hang của thân dương vật. Động mạch lưng dương vật (dorsal artery of the penis) xuyên qua bờ trước màng đáy chậu để gặp mặt lưng của thân dương vật. Mạch máu đi dọc theo mặt lưng của dương vật, phía trong dây thần kinh lưng dương vật và cấp máu cho quy đầu dương vật và các mô nông của dương vật; nó cũng thông nối với các nhánh của động mạch dương vật sâu và động mạch niệu đạo.
Các nhánh mà cấp máu cho các mô cương ở nữ giới thì tương tự với ở nam giới.
- Các động mạch hành tiền đình (arteries of the bulb of the vestibule) cấp máu cho hành tiền đình và phần âm đạo liên quan.
- Các động mạch âm vật sâu (deep arteries of the clitoris) cấp máu cho trụ và thể hang của thân âm vật.
- Các động mạch lưng âm vật (dorsal arteries of the clitoris) cấp máu cho các mô xung quanh và quy đầu.
Các động mạch thẹn ngoài:
Các động mạch thẹn ngoài (external pudendal arteries) bao gồm một mạch máu nông và một mạch máu sâu mà xuất phát từ động mạch đùi ở trong vùng đùi. Chúng đi vào phía trong để vào vùng đáy chậu ở phía trước và cấp máu cho vùng da liên quan của dương vật và bìu hoặc âm vật và môi lớn.
Các động mạch tinh hoàn và cơ bìu:
Ở nam giới, các động mạch tinh hoàn (testicular arteries) có nguồn gốc từ động mạch chủ bụng và đi xuống vào trong bìu qua ống bẹn để chi phối cho các tinh hoàn. Ngoài ra, các động mạch cơ bìu (cremasteric arteries), có nguồn gốc từ nhánh thượng vị dưới của động mạch chậu ngoài, đi kèm theo thừng tinh vào trong bìu.
Ở nữ giới, các động mạch cơ bìu nhỏ đi theo dây chằng tròn của tử cung qua ống bẹn.
Các tĩnh mạch
Các tĩnh mạch trong vùng đáy chậu nhìn chung đi kèm theo các động mạch và hợp với các tĩnh mạch thẹn trong (internal pudendal veins) mà đổ vào tĩnh mạch chậu trong (internal iliac vein) trong vùng chậu (Hình 6). Ngoại lệ là tĩnh mạch lưng dương vật hoặc âm vật sâu (deep dorsal vein of the penis or clitoris) mà thoát máu chủ yếu quy đầu và thể hang. Tĩnh mạch lưng sâu đi dọc theo đường giữa giữa các động mạch lưng ở mỗi bên của thân dương vật hoặc âm vật, đi qua khe giữa dây chằng mu dưới và khoang đáy chậu sâu và kết nối với đám rối tĩnh mạch quanh tuyến tiền liệt ở nam giới hay bàng quang ở nữ giới.
Các tĩnh mạch thẹn ngoài, mà giúp thoát máu các phần trước của môi lớn hoặc bìu và trùng lặp với vùng thoát máu của các tĩnh mạch thẹn trong, kết nối với tĩnh mạch đùi trong vùng đùi. Các tĩnh mạch lưng dương vật hoặc âm vật nông mà thoát máu da là các phụ lưu của các tĩnh mạch thẹn ngoài.
Các mạch bạch huyết
Các mạch bạch huyết từ các phần sâu của đáy chậu đi kèm theo các mạch máu thẹn trong và thoái dịch chủ yếu vào trong các hạch chậu trong (internal iliac nodes) trong vùng chậu.
Các kênh bạch huyết từ các mô nông của dương vật hay âm vật đi kèm các mạch máu thẹn ngoài nông và thoát dịch chủ yếu vào trong các hạch bẹn nông (superficial inguinal nodes), giống như đối với các kênh bạch huyết từ bìu và môi lớn (Hình 7). Quy đầu dương vật, quy đầu âm vật, môi nhỏ và đầu tận dưới của âm đạo thoát dịch vào trong các hạch bẹn sâu (deep inguinal nodes) và các hạch chậu ngoài (external iliac nodes).
Các mạch bạch huyết từ các tinh hoàn thoát dịch qua các kênh mà đi lên trong thừng tinh, đi qua ống bẹn và đi lên thành bụng sau để kết nối một cách trực tiếp với các hạch động mạch chủ bên hay các hạch thắt lưng (lateral aortic or lumbar nodes) và các hạch trước động mạch chủ (pre-aortic nodes) quanh động mạch chủ ở gần các mức đốt sống LI và LII. Vì thế, bệnh từ các tinh hoàn đi lên phía trên đến các hạch cao trong thành bụng sau và không đến các hạch bẹn hay hạch chậu.
Xem thêm phần 1 tại đây nhé: https://docsachxyz.com/giai-phau-vung-day-chau-phan-1/
Theo dõi facebook của mình: https://www.facebook.com/profile.php?id=61550892771585
Cảm ơn các bạn đã theo dõi bài viết. Hẹn gặp lại các bạn trong các bài viết tiếp theo nhé !!!